 Соғлигимиз безовта қилгудек бўлса, тезгина дори қутисини очамиз-у, даволанишни бошлаб юборамиз. Уринишларимиздан наф чиқмасагина, шифокор ҳузурига йўл оламиз. Шундай эмасми? Биласиз, ҳар қандай муолажа тўғри танланган дори препаратлари билан бажарилса, натижа ижобий бўлади. Хўш, тўғри муолажа деганда нимани тушунасиз? Дори препаратларини тартибли қабул қилиш, вақти, таъсири, қандай суюқлик билан ичилиши ёҳуд хусусияти дегани-чи, сизга танишми? Келинг, бугун шу ҳақда суҳбатлашамиз. Бунда бизга фармацевтика фанлари номзоди, доцент Муаттар ХЎЖАЕВА яқиндан кўмак беради.
Дори ичиш қоидаси
Ҳозирда дори воситаларининг тури шунчалик кўпки, қай бирини танлашни ҳам билмай қоласан. Ваҳоланки, дори воситаларининг ҳар бир тури учун махсус кўрсатмалар мавжуд.
Таблетка. Махсус қоплам билан ўралган таблеткаларни майдалаб ёки сувда эритиб ичиш мумкин эмас! Таркибидаги кучли таъсир этувчи моддалари ошқозонда оғриқ қўзғатиши, оғиз-томоқ органларинини шикастлантириши мумкин. Эътибор берган бўлсангиз, айрим дори таблеткаларининг ўртасида чизиқ туширилган бўлади. Бу мазкур дорини иккига ажратиш мумкин деганидир. Агар бундай белги бўлмаса, таблеткани бўлиб, ичманг.
!Қизил рангдаги таблетка ёки капсулалар лорингит билан оғриган беморларга мумкин эмас!
Капсула. Махсус хом-ашё ичига жойланган дори воситасини шу ҳолича қабул қилиш мақсадга мувофиқ. Баъзилар катта ўлчамдаги капсулани ютишга қийналиб, ичидаги кукунини ажратиб ичади. Аслида эса капсула кўринишидаги дори турини очилмаган ҳолатда ичиш керак! Негаки унинг устидаги қобиқ ошқозонда парчаланиши назарда тутилган бўлади ва дори препарати айнан шундай шаклда истеъмол қилинганда организмга самарали таъсир кўрсатади.
Томчи дориларни қайнатиб совутилган сув билан ичиш тавсия этилади. Баъзи ҳолларда (масалан, юрак фаолияти билан боғлиқ хасталикларда ёки уйқусизликда) қанд устига томизиб қабул қилиш ҳам мумкин.
Суспензиянинг айрим турларида аралаштириладиган сув миқдори кўрсатилса, баъзиларида идишнинг ўзида ўлчами белгиланган бўлади. Суспензияни аралаштиришда қайнатиб илитилган сувдан фойдаланиш даркор. Таркибидаги моддалар чўкиб қолмаслиги учун қабул қилаётганда, албатта, чайқатиб аралаштириш керак. Тайёрланган суспензияларни йўриқномасига мувофиқ музлаткичда ёки хона ҳароратида белгиланган муддатгача сақланиш лозим.
!Гоҳида беморлар суспензия ёки томчи дорилари қабул қилгач, изидан сув ичишади. Бу тўғри эмас! Орадан бироз вақт ўтгачгина, суюқлик истеъмол қилиш мумкин.
Шарбат кўринишидаги дорилар (сироп) – мева ёки шакар аралашмаси билан таъми яхшиланган дори шарбатлари асосан кичик ёшдаги болалар учун мўлжалланган. Бироқ болангизда лорингит, цитрус меваларига аллергия ёки қандли диабет бўлса, бу турдаги дори воситасидан фойдаланманг. Улар учун сиропларнинг шакарсиз турлари ёки таблетка кўринишидагилари тавсия этилади.
Леккер. Махсус қаламча кўринишидаги ушбу дори воситаси ташқи тарафлама муолажа учун тавсия этилади. Қаламчада йод, тери тошмалари учун крем ёки маълум турдаги дори воситаси бўлиши мумкин.
Суртмаларнинг кучли қиздирувчи, оғриқсизлантирувчи каби турлари бўлиб, уларга йўриқномасига кўра фойдаланиш шарт. Агар терингиз таъсирчан бўлиб, суртма суртилгач, юзаси қизариб қолса, сувда чайишга ошиқманг! Акс ҳолда суртма моддаси сувда эриб, таъсири янада фаоллашади. Яхшиси, шикастланган терига оддий қўл кремидан озроқ суртиб қўйинг.
Шамчалар. Бу турдаги дори воситасидан фойдалангандан сўнг 10-20 дақиқа давомида бироз ётиш керак. Болаларга қўлланилганида ҳам ушбу ҳолатга эътибор қаратинг.
Инъекция ҳолида томирга юбориладиган томчи дориларнинг таъсир этиш хусусияти фаолроқ деган қарашлар бор. Бу қайсидир маънода тўғри. Аммо хасталик тури ва даражасини ҳам инобатга олиш лозим. Айрим касалликлар учун таблеткалар кифоя қилса, баъзилари учун томирга инъекция қилиш фойдалироқ. Ҳозирда инъекция ўрнига препаратларнинг таблетка, қайнатма, дамлама кўришлари ҳам кенг тарқалган .
Вақтини аниқлаймиз!
Маълумки, дори препаратлари таъсир этиш хусусиятига кўра турли вақтларда ичилади. Бу ҳақда йўриқномада аниқ кўрсатма берилади. Масалан:
Овқатлаётганда овқат ҳазм қилиш жараёнини яхшиловчи препаратлар (фестал, энзистал, пепсин)ни қабул қилиш мумкин;
Овқатланиб бўлгач, ярим соатдан сўнгина бош оғриғига қарши оғриқсизлантирувчи, сийдик ҳайдовчи, иситма туширувчи, юрак фаолияти учун гликозидлар, шамоллаш ва яллиғланишга қарши ҳамда антибактериал таъсирга эга дорилар ичилади;
Овқатдан олдин ичиладиган турлари белгиланган соатига кўра: тановулдан 1 соат олдин — пробиотиклар (линекс, хилак-форте); ярим соат аввал — антацид гуруҳига мансуб препаратлар, меъда ва ўн икки бармоқ ичак ярасига ичиладиган дорилар; таомланишдан 30-40 дақиқа илгари — диареяга қарши препаратлар, кальций, тетрациклин гуруҳига оид дори воситаларини қабул қилиш мумкин. Аччиқ ва тил тагига ташлаб ичиладиган дориларни эса оч қоринга ичиб бўлмайди;
Агар дори препарати йўриқномада қабул қилиш вақти кўрсатилмаган бўлса, уни куннинг исталган қисмида ичишингиз мумкин. Энг маъқули, овқатдан 30-40 дақиқа олдин қабул қилишдир.
Эрталаб, тушликда ёки кечқурун...
Йўриқномада препарат уч маҳал ичилиши кераклиги қайд этилса, ҳар бир қабул қилиш вақтининг оралиғи саккиз соатдан кам бўлмаслиги назарда тутилади. Агар бир неча турдаги дорини бир вақтда ичиш зарурати туғилса, оралиқ вақт 15 дақиқадан кам бўлмаслиги лозим.
Уйқудан олдин
Тинчлантирувчи хусусиятга эга дори препаратлари ва томчилари, томоқ оғриқларининг аллергик турларида йўтал қўзғалишига қарши ҳамда астма ҳолатларида, меъда ва ўн икки бармоқли ичак яраларида оч қоринга бўладиган оғриқ хуружларининг олдини олишда ухлашдан 15-20 дақиқа аввал керакли дори препаратини қабул қилиш мумкин. Шунингдек, бавосилни даволашда қўлланилувчи шамчалар ҳам тунги вақтга тавсия этилади.
Мумкин эмас!
Балғам кўчирувчи ва қувватни оширувчи дориларни уйқудан аввал ичиш тақиқланади. Бу турдаги препаратларни иложи борича куннинг биринчи ярмида қабул қилган маъқул.[ www.BePuL.NeT -Saytdan olindi]
Сурги таъсирли дорилар-чи?
Бу турдаги дори воситалари қабул қилинганидан сўнг 6-8 соатдан кейин беморга таъсир қилади. Ичаётганда шу жиҳатини ҳисобга олинг. Йўқса, тунги безовталиклар юз бериши мумкин.
Вақтини унутган бўлсангиз...
1-2 соатга кечиксангиз, зарари йўқ. Дорини одатдагидек ичишингиз мумкин. Мабодо қабул қилиш вақти 2-3 соатдан ўтиб кетган бўлса, белгиланган вақтга қадар ичмай туринг. Баъзилар «Кундуз куни ичиш эсимдан чиқибди», дея кечки пайт биратўла икки µисса дори қабул қилишади. Бу нотўғри! Зеро кўпайтирилган миқдордаги препаратнинг организмга ножўя таъсири бўлиши мумкин.
Қаерда қандай сақлаш керак?
Кийим-кечакларни жовонга, озиқ-овқат маҳсулотларини музлаткичга жойлаймиз, дори-дармонларни-чи? Уларни қаерда сақлаш лозим?
Қай бири қаерга?
Аҳамият берган бўлсангиз, ҳар бир препарат йўриқномасида сақлаш қоидаси кўрсатилган. Дори воситаларини қуёш нури тўғридан-тўғри тушмайдиган ва намлик даражаси мўътадил бўлган жойда сақлаш керак. Таблетка ва капсула кўринишидаги препатлар учун намлик даражаси ғоят муҳим. Уларни салқин ва қуруқ жойга қўйинг. Аэрозоль ёки спрей шаклидаги дорилар учун ёруғлик нури ва хона ҳарорати юқори бўлмаслигига эътибор қаратинг. Тиндирма (настойка) ёки томчи дорилар қўнғир (ҳимояланган) тусли идишларда ишлаб чиқилса-да, улар ҳам қуёшни «хушлашмайди».
Музлаткичга қўямизми?
Агар препарат йўриқномасида «Салқин ва ёруғлик нуридан ҳимояланган жойда сақланг» дейилган бўлса, ҳарорат кўрсаткичи 15 даражадан ошмаган ҳолда музлаткичга жойлаш мумкин. Шунингдек, «5 даража ҳароратдан ошмаган ҳолда сақлансин» дея кўрсатма берилган бўлса, дориларни музлаткичга қўйса бўлади. Суртма ва мойли дорилар, шамчалар ҳамда суюқ кўринишдаги препаратлар учун музлаткич эшигидаги қаватлар муносиб танлов.
Муддати қанча?
Ҳозирда ишлаб чиқарилаётган дори воситалари ўртача 2-5 йилга мўлжалланган. Аммо кўрсатилган муддатдан кўра қандай шароитда сақланиши муҳим. Махсус дорихоналарда тайёрланиб бериладиган суюқ препаратлар 2-3 кун, кукун ҳолида сув аралаштириладиганини эса 12-14 кунгача қўлланилиши мумкин. Уй шароитида тайёрланадиган дамлама ва қайнатмаларни эса уч кундан ортиқ сақлаб бўлмайди. Фойдаланиш жараёнида, албатта, музлаткичда туриши керак. Агар суюқ препарат юзасида кўпик ёки рангининг хиралишиши кузатилса, ундан воз кечинг! Муддати эскирган дориларни эса канализация қувурларига оқизиш мумкин эмас! Яхшиси, қутисига солиб, оғзини беркитинг-да, чиқинди челагига ташланг.
Миқдорини ҳисоблаймиз!
Шифокор бирор дори воситасини қабул қилишни тавсия қилар экан, беморнинг ёши, жинси, касаллик даражаси ва баъзи ҳолларда тана вазнига эътибор беради.
Кичкинтойлар учун
Болаларга мўлжалланган дори воситаларида миқдорини ҳисоблаш учун қошиқчалар ёки махсус найчалар мавжуд. Йўриқномада боланинг ёшига мос кўрсаткич берилган бўлса, препарат қошиқчасида ўлчаш лозим. Тўғри, баъзи дори воситаларида ўлчагичлар бўлмайди. Аммо йўриқномада кўрсатилган миқдорига қараб, ошхона қошиқларидан фойдаланиш мумкин. Бунда:
5 мл. – 1 чой қошиқ;
15 мл. – 1та ош қошиқ;
200 мл. – 1 стакан .
Керагидан ошиб кетса-чи?
Бош айланиши, кўнгил беҳузур бўлиши, бош оғриқлари, қайд қилиш, ҳолсизлик, ҳаракатланиш сустлиги каби µолатлар қабул қилаётган дори препаратининг ножўя таъсири ёки миқдорининг ошиб кетиши асоратидир. Бундай вазиятларда катталар учун ошқозонни тозалаш мақсадида қайд қилгандан сўнг аччиқ дамланган чой ичиш тавсия этилади. Борди-ю, аҳволингиз оғирлашиб бораётганини ҳис этсангиз, зудлик билан шифокорга мурожаат қилинг. «Ортиқча миқдорда дори ичиб юбордим», дея сут ёки қатиқ билан «муоалажа» бошламанг.[ www.BePuL.NeT -Saytdan olindi]
Қандай ичимлик билан ичиш керак?
Мутахассислар фикрича, ҳар қандай суюқлик ҳам сиз қабул қилаётган дори препаратига тўғри келмаслиги мумкин. Зеро ҳар бир дори воситасининг таркиби ва таъсир доираси турлича бўлиб, у ёки бу турдаги суюқлик билан ўзаро киришганида турлича таъсир кўрсатади.
Сув, сут ёки минераллар
Капсуладаги таблеткаларни тик турган ҳолатда 100 мл. қайнатилган илиқ сув билан ичилиш керак. Суюқлик миқдори оз бўлса, капсула қизилўнгачга ёпишиб қолиши ҳам мумкин;
Юрак фаолиятини яхшилаш учун мўлжалланган томчи дориларни 20-30 мл. сув ёки қанд бўлагига томизиб, сўнг қабул қилса ҳам бўлади;
Мукалитик турдаги таблеткалар (мукалтин)ни 1 ош қошиқ сут ёки сувда эритиб ичилса, яхши таъсир этади;
Трихопол, резерпин, преднизолон ҳамда йод препапаратлари сут билан ичилгани дуруст;
Эритромицин гуруҳига мансуб дори воситаларини ишқорли сув ёки сут билан қабул қилиш лозим. Нордон шарбатлар эса тавсия этилмайди;
Кофеин, теобромин ва теофиллин препаратлари эса аксинча нордон шарбатлар билан ичилиши мумкин;
Иситма қолдирувчи дори воситалари сут билан ичилмайди! Бунда 150 мл. қайнаган сув кифоя.
Қаҳва ёҳуд чой?!
Танин моддали чойлар дори турларининг таркибини ўзгартириб юбориши мумкин. Айниқса, камқонликни даволашда қўлланиладиган темир моддасидан иборат препаратларни чой билан ичиш мумкин эмас! Бу ҳолатда чўкма ҳосил бўлиши ва организмга ножўя таъсир қилиш эµтимоли мавжуд. Шунингдек, қон-томир касалликлари, ҳазм қилиш фаолиятини яхшиловчи, меъда яраси, антибиотиклар ҳамда неврологияда қўлланилувчи дори воситаларини ҳам чой билан ичиш тавсия этилмайди.
Қахва эса препарат таъсирини камайтириб, организмдан ажралиб чиқишини тезлаштиради. Умуман дорини қаҳва билан қабул қилиш кутилмаган ҳолатларга олиб келиши кузатилган. Айниқса, оғриқсизлантирувчи дори воситаларини ушбу ичимлик билан ичиш жигарга зиён. Яхшиси, дори препаратларини қайнатилган сув билан ичинг.
Аллергия берадими?
Замбуруғли касалликлар, наслий мойиллик, аллергия кузатилиши ёки узоқ вақт давомида дори препаратини қабул қилиш каби омиллар аллергик реакция ҳосил қилиши мумкин. Сурункали касалликларда узоқ вақт давомида ичиладиган дорилар организмда йиғилиб қолиб, турли аллергик ҳолатларни келтириб чиқариши эµтимоли µам бор. Шу сабаб ҳам бундай хасталикларни даволашда дориларни танаффус билан ичиш кераклиги таъкидланади. Агар бирор дори аллергия берса, бошқа препарат билан ўзингизни даволашга ошиқманг. Бундай вазиятларда сурги таъсирли дорилар билан организм тозалангач, зарур муолажа бажарилиши мақсадга мувофиқдир.[ www.BePuL.NeT -Saytdan olindi]
Реакция юз берганида...
Дори воситасига акс таъсир юзага келганида уни оддий аллергия билан адаштириш ҳеч гап эмас. Зотан бирламчи белгилар айнан аллергияга ҳос бўлади. Бунда:
тери соҳасидаги қизариш, қичишиш;
эшак еми (терида катта кўринишдаги тошма);
аллергик ренит;
нафас қисиши;
кўз ичининг қизариши ва тез-тез ёшланиши каби аломатлар кузатилиши мумкин.
Шу билан бирга, дорига акс таъсирнинг жиддий асоратлари ҳам мавжуд. Хусусан, Квинке шиши, бронхиал астма хуружи, анафилактик шок ҳолатига тушиб қолиш шулар жумласидан.
Биринчи ёрдам
Нотаниш дори воситасини қабул қилиш ёки томирга юборишдан аввал, албатта, акс таъсири бўлмаслигининг эҳтиётини кўриб қўйинг. Агар бу таблетка кўринишидаги препарат бўлса, таркибини яхшилаб ўрганинг. Инекция кўринишида бўлса, оз миқдордагисини игна орқали танага юбориб, таъсир этиш-этмаслигини кузатинг. Мабодо реакция берса, инекция юборилган тери соҳаси қизариб, шишиб қолади.
Юқорида таъкидлаганимиздек, қабул қилаётган дорингиз организмингизга ёқмаётгандек туюлса ва бунинг бир неча белгиларни сезсангиз, қуйидагиларни бажаришингиз мумкин:
ҳар қандай дори препаратини ичишни тўхтатиб, даволовчи шифокорингиз билан маслаҳатлашинг;
аллергия симптомлари пайдо бўлганидан бошлаб, 2-3 кун давомида оз-оздан овқатланинг. Кейин бир ҳафта-ўн кун давомида аллергия қўзғатувчи маҳсулотларни истеъмол қилманг;
дастлабки белгиларида кўпроқ суюқлик ичинг. Энг маъқули қайнатилган ёки газсиз сув;
аллергиянинг кейинги асоратларидан ҳимояланиш учун аллерголог-шифокор кўригидан ўтиб, зарур ҳолларда керакли муолажа ҳам кор қилмайди.
Ножўя таъсири
Дори воситасини харид қилаётиб, йўриқномага диққат қилинг: «Ножўя таъсири» ҳамда қайси касалликларда тавсия этилмаслигига эътибор беринг. Шунингдек, мустақил дори препаратини танлаётган бўлсангиз, уни бошқа турдагилари билан мос тушишини ўрганиб чиқинг. Масалан, бош оғриғи безовта қилса-ю, ошқозонингизда яра бўлса, барча турдаги оғриқсизлантирувчи препаратлар ҳам сизга тўғри келавермайди. Мос келадиганини танлаш учун, албатта, йўриқнома билан танишиб чиқиш даркор.
Харид қилишни биласизми?
Шифокор буюрган препарат ҳамёнингизга оғирлик қилса, ушбу дорининг ўрнини босувчи яна қандай дорилар борлигини суриштирнг. Фақат даволовчи шифокорингиз билан маслаµатлашган µолда.
Ўриндош препаратларни харид қилишдан аввал дори йўриқномаси билан танишинг. Айниқса, «ножўя таъсири» ва «мумкин бўлмаган µолатлар» ҳақидаги жумлаларга эътибор беринг. Дорихона сотувчиси талабингизга кўра ўриндош препаратларни тавсия этиши мумкин. Бироқ саломатлигингиз ва умумий µолатингизга мос келадиганини фақат шифокор аниқлай олади.
Биринчи учраган дорихонадан препарат харид қилишга шошилманг. Дорихоналардаги нархлар бир-биридан фарқланиши мумкин. Алоқа хизматидан фойдаланиб, ўзингизга керакли бўлган дори нархини уйдан чиқмасдан ҳам билсангиз бўлади.
Мухтасар айтганда, саломатлигингизга эътиборли бўлсангиз, дори воситаларига ҳам эҳтиёж бўлмайди. Ҳар қандай вазиятда ҳам муҳим қоидани ёдда тутинг: ҳар бир дори воситаси фақат мутахассис назоратидагина тўғри қўлланилиши лозим!
Дилдора ЮСУПБЕКОВА тайёрлади.
Manba: www.SheJoT.CoM - Saytdan olindi!
| 
