Инсон организми, албатта, қарийди. Бу ҳеч кимга сир эмас, аммо бутун куч терининг қаришига қарши парвариш қилиш ва ажинларни йўқ қилишга сарфланади, организмнинг кўздан яширинган қисмлари ҳақида деярли ҳеч ким ўйламайди.
Мия эса бошқа барча органларга қараганда деярли тезроқ қарийди: хотиранинг ёмонлашиши ва когнитив жараёнларнинг секинлашиши 30 ёшга келиб, кузатилиши мумкин, кейин эса жиддийлашади. Яхши хабар шундаки, агар асосий қоидаларга риоя қилинса, миянинг қариши осонгина кечиктирилиши мумкин.
Етарлича ухлаш
Ҳар қандай муаммоси бўлган одамга берилиши мумкин бўлган энг кенг тарқалган маслаҳат бу уйқу жадвалини тузишдир. Бироқ мия саломатлигини сақлаш ҳақида гап кетганда, бундан муҳимроқ нарсани ўйлаб кўриш қийин. Биринчидан, инсон ухлаётганида мия фаол равишда янги нейрон алоқаларни қуради, мавжудларини мустаҳкамлайди, шунингдек, барча кераксиз хотираларни йўқ қилади. Бундан ташқари, ухлаш вақтида глиал-лимфа тизими тозаланади. Мия ҳужайралар орасидаги бўшлиқни сезиларли даражада кенгайтириб, токсинлардан (Альцгеймер касаллигининг жадал ривожланиши билан боғлиқ) халос бўлади. Бир сўз билан айтганда, уйқу режими қанчалик яхши бўлса, мия шунчалик узоқ вақт соғлом хизмат қилади ва бу ўзгартириб бўлмайдиган қоидадир.
Ҳеч қачон ўрганишдан тўхтамаслик
Яна бир оддий маслаҳат, мия учун ўрганишдан кўра яхшироқ фаолият йўқ. Ахборот ва кўникмаларни тан олиш жараёнида мияда янги нейрон алоқалар шаклланади, бу ҳам хотирани яхши сақлаш учун муҳимдир. Айнан кекса одамларда янги маълумотлар йўқлиги сабабли, уларнинг кўпларида мия жуда тез панд беради. Ҳамма нарсани ўрганиш мумкин: хитой тилидан теннис ўйнашгача. Асосийси, доимий равишда янги маълумотларни олиш ва қайта ишлаш. Ижодий қобилиятларни ўзлаштириш ҳам хотирани яхшилашга ёрдам беради. Янги маълумотларни қабул қилиш ва қайта ишлаш билан боғлиқ ҳар қандай фаолият мия билан амалга оширилади.
Биологик фаол қўшимчалар қабул қилиш
Миянинг замонавий ҳаёт ритми шароитида ишлаши жуда қийин. Статистик маълумотларга кўра, бутун дунё бўйлаб ишлайдиган инсонларнинг 25 фоиздан ортиғи мия фаолиятини яхшилаш учун камида бир марта биологик фаол қўшимчалар ёрдамига мурожаат қилган. Бундай юқори талаб туфайли бозорда мия фаолияти учун жуда кўп биоқўшимчалар мавжуд ва уларнинг барчаси деярли бир зумда ва сезиларли таъсирга эга. Гарвард олимларининг сўнгги тадқиқотларига кўра, бу масалада фақат бешта қўшимча ёрдам беради: учта Б витаминлари – B6, B9 ва B12, E витамини ва омега-3 ёғ кислоталари. Ушбу моддалар мия ҳужайраларида мембраналарни қуриш, шунингдек, яллиғланиш реакцияларининг олдини олиш ва оксидловчи стрессни камайтириш учун рағбатлантирилади. Статистик маълумотларга кўра, ушбу моддаларнинг етишмаслиги ёши ва когнитив қобилиятларнинг кескин пасайиши хавфи билан боғлиқ.
